शब्दालंकार - 1

Shabdalankar - 1

Taking cue from some head-words in the “Figures of Speech” section of the DM Dictionary, Shri. Rajaram Ramachandran regales us with his “शब्दालंकार”, a series of 17 writings. 

Upanetra Upanethra: A pair of spectacles (English).  Chashma (Hindi, Punjabi, etc,).  Mookkukkannadi (Tamil - Mookku manje naaka, kan manje dolay, aadi manje arsa - naakaavora basivun dolay vaate paayaacha arsa).  Thae kaaye 'Upa' 'Nethra'?  Nethra manje samskritaanta dolay, dolayla paayaala upakara karaa karthaan asuya, aeka dusara dolayska kaam karaa karthaan asuya....  Upanethra - kevda chaangla goshte!  rr laahn panaantha shaalaantha vaachthaana poraankada saangala, 'sevtori arsa gaalingaavnska padna, doskaacha kesa pandra hoyna, doskaacha kesa udna' manun.  Thae kaalaantha rraacha kesa paanvan ki, kurlay kurlay vini, doska barun asala.  Shaalcha pora Suruttai kida manun laadaana balaavthila.  Bakraantha aeka varga, thyaaja singha doneyin gundaalingitlaaska asala.  Sevti kaaye jaala?   Karyaalayaacha thor adhikaricha LIC policycha paise baandhaal dhethaana Policycha sankhya chookevini livuntaakla, kaan manje 5, 6, 8, 9, 3 askin aekaskacha disala.  Adhikari baayaarla gaanvaala (Japan) jaavun alothae (alay + hothae = alothae).  Theni vaachaa karthaan manun thae gaanvaanthasun dhone theene arsa - laahn asala, thyaantha aeka rraala dhevun vaachun paavaa mantle (rraa bachchaan nankara vayaantha laahn theni).  Thae arsa gaatlaampiri akshara askin spashtavini kalla.  Thae arsa chaangla hotha, thaja bachchaan thae tivaacha chashma ghar aniki chaangla hotha.  Themmasun aaje pathori badlun badlun arsa.  Payilla sambar rupaye aththa saath aat hazaar rupaye, paleekalla mahinecha aeka getla. Aththa ithpar arsa gena naahi manun maningitlaaye.  Upanethra jaalaka, aththa kesaacha kaani? Laahn vayaantha kesa thevda chaangla asala, oh, payillacha livna jaalaka?  Veedhividanganaantha asthaana Srivanchiamaacha hajaamaacha dukhaana, doga bhaavanda, avle javle, Raaman, Lakshmanan manun naanva,  Ramdhevayin Lakshmanayi avle javle naho, kasaala hyaansa thasa naanva tivleki!  Thyaansa kaapni themma dhaan dhevuntaktheela.  Pallavapuramaantha payilla gaanka maandiwala Kuppu, thyaaja nanthara thyaaja lonka Kshadaaksharam, dheed dolaywala - Parameshwaraantha ardha manun Ganesan mannara maskari kartheela - aeka pateesa barora kaatala, aniki aek pateesa soduntaakila.  Thyaansayin kaapni themma varshaala dhaana dhevuntaktheela.   (Pandaripuraache Pandurengan PN saangtheela - hajaam kottavo thumaala kshavar karle, thumeecha thyaansa paise dheenaatha thyaancha bodka boduntaaklaantha manun). Thyaaja nanthara Delhi - aekacha dukhaana, dhone kshavaraka bhavu bhaavanda).  Madhdhe aekadha rajaantha Veedhividangan althemma Srivanchiam jaavun Murugesan mannaarakada doska dila.  Tho pakka Congresswala.  rr Delheentha asun alaaye manun kallaampiri Indira Gandhila paaylaanthaka manun vichaaraala rr barun dha payllaaye manun saangaala tho santhosha vini kesa kaatatha hotha.  Sevti aeka modka arsaa kaadun doskaa maaga puda dhaakivla, paranthu thyaaja shaanpana kaaye manje rr thonda paajori arsa sarkivuntakila.  rr dhone rupaye dhila, thae kaalaantha thor paise.  Thela apaar santhosha, punayin kaathar kaadun yeththa theththa nankars kaatuntakun 'thumi aththa rajkumaaraaska ahentha vo' manun paativlaa.  rraala yin manaantha aeka gudhgudhi 'karracha rajkumaaraaska ahe ki kaayki' manun.  Voyae manje hyaala aniki dhone rupaye yevu   dhyaavan. Gharaala jaavun snaan karun paayilthara thaecha thonda, Indira Gandicha naanva kaadlathamala nankara adikacha kesa kaatuntaakla). Thae asundhe.  Kesa kaaye jaala manthaanthaka?  Thae kaan vichaarthaantha?  Keda gaavncha adaacha paani, kuntaacha paani, aashaada mahina yeyaacha nadhicha paani askin barora hotha.  Mukhaaravindha (thonda) paayaala nankara asa thasa asalthirin kesaamala nankara lakshana hotha.  Nanthara Delheela gelthaamala Yamunaacha paani, Garmuktheswaraanthasun yeyaacha Gangaacha paani (thyaantha kaaye kaaye aushadha milivthaathki).  Kesa pandra hotha otha.  Heththa theththa nankara nankara kesa udatha hotha, manje kaaye, padatha hotha.  Asalthirin baaki tikaana kesa adhika hothathe karthaan paanaaraana kalnaaska hotha. Chennaila badhli hola.  Thevdacha.  Paalaar mantle, Puzhal mantle, Veeraanam mantle, kottasun paani yetha manun kalna, madhdhe mohireecha paaniyin yeyila, thyaajavina bhoomi kallesun usun vaegivaacha paaniyin milaala, kesa kotta gela manun kalla naahi, payilla chandra darshanaa dhivasaacha chaannaaskka hotha, nanthara Sankatahara (Sankashtihara?) Chathurthi dhivasaacha nankara vaelacha dhisaacha Chaanna, ardha chandra, thyaaja nanthara poornimaacha.  Paranthu aeka saangaanvan, rr baaki tikaana asaacha kesa aathaavaate ki, panivaati ki asa thasa sarkivun  khaali tikaana jaanknaa. Thumi paaylaaseelaantha, kiththekdhane davva pateesla kesa odun ujava pateesla kaanaakada tivun, naahi maaga asaacha kesa odun kapaali vora yaaska karun bodka doska kalnaatha kartheela.  rraacha udhanda thor Adhikari Delheenthasun Chennaila aloathae (ale + hothae = aloathae).  Theni Nalleela jaavun baayileela lugda gyaanvan mantle.  (Yeh adhikari askin yeyaala mukhya kaarana lugda gyaanvan, Tirupati la jaavan, thevdacha.  Yeththa asnaara karnaatha kaam ka theni karaal jaathaatha!  Dhone theen dhivasa thyaansa athithi grihaantha upachaara, dhevul gopura, Mamallapuram vagairah vegla).  Thenalaa rraacha adhikariyin, rrayin Kumaran Stores balaagun gele.  rr kasaala?  Ugocha, jaalra badivaala.  Delhiwale aek lugda kaadun 'Raamaji saree achha hai na' manun vichartheela (rraala Delheentha kaaryalayaantha Raamaji manunacha askin balaavthila.). rrcha Chennai adhikaricha naanvayin thaecha. Aekla rr aniki aekle GR. Dogadhani 'bahut achcha hai' manthila.  Lugda gevuntakila.  Mukhya samaachaara kaaye manje dukhaanaacha mukhya dwaraantha vora aeka yanthraavaate vaara aekdham badivala, Englishaantha Air Curtain mantheela, baayaara asaacha unu unu vaara aantha yethaane manun.  Thayaaja kalle Delhiwale Adhikari jaathaana thae vaaraantha thayaancha doskaanthla kesa thevdin udun aek patisa nungela, madhla doskaantha kaayinacha nahotha, rraala payilla kallathe cha. 18-05-2018

उपनेत्र उपनेत्र: A pair of spectacles (English). चष्मा (हिंदी, पंजाबी etc). मूक्कु कण्णाडि (तमिल - "मूक्कु" म्हणजे नाक, "कण" म्हणजे डोळे, "आडि" म्हणजे अर्सा - नाकावोर बसिवून डोळे वाटे प्हायाच अर्सा). ते काय, "उप" "नेत्र" ? नेत्र म्हणजे संस्कृतांत डोळे. डोळेला प्हायाला उपकार करा करतां असूया, एक दुसर॑ डोळेस्क काम करा करतां असूया.... उपनेत्र - केवढ॑ चांगळ॑ गोष्ट ! आरार ल्हानपणांत शाळेंत वाचताना पोरांकडे सांगल, "शेवटोरि अर्सा घालींगांवास्क पडना, डोस्केच केंस पंढ्र होईना, डोस्केच केंस उडना" म्हणून. ते काळांत आरारच॑ केंस प्हावांव की, कुरळ॑-कुरळ॑विणी, डोस्के भरून असेल. शाळेच पोरे सुरुट्टै किडा म्हणून लाडान बलावतील. बक्रांत एक वर्ग, त्यज शिंग दोनयीन गुंडालींगिट्लास्क॑ असेल. शेवटी काय झाल॑ ? कार्यालयाच थोर अधिकारीच  LIC पोळिसीच पैसे बांधाला देताना पोळिसीच संख्या चूकविणी लिव्हूनटाकले. काय म्हणजे, 5,6,8,9,3 अस्कीन एकस्कच दिसल॑. अधिकारी बाह्येर गांवाला (Japan) जाऊन आल्होते. तेनी वाचा करतां म्हणून ते गांवांत्सून दोन तीन अर्सा आणले. त्यांत एक आरारला देऊन वाचून प्हावा म्हणट्ले (आरार पक्षा नंखर वयेंत ल्हान तेनी). ते अर्सा घाट्लांपिरी अक्षर अस्कीन स्पष्टविणी कळ्ळ॑. ते अर्सा चांगळ॑ होत॑. त्यजपक्षा ते ठिवाच चष्मा-पेटी अण्खीन चांगळ॑ होत॑. तेम्हा पसून आज पतोरी (पर्यंतीन) बदलून बदलून अर्सा. पह्यिले शंभर रुपे, अत्ता सात आठ हजार (हदार) रुपे, पलीकडल॑ महिनेच एक घेट्ले. अत्ता इथपर अर्सा घेणे नाही म्हणून म्हणींगिट्लाहे. उपनेत्र झालका, अत्ता केंसाच खाणी ? ल्हान वयेंत केंस तेवढ॑ चांगळ॑ असेल, हो, पह्यिलेच लिव्हणे झालका ? वीदिविडंगनांत असताना श्रीवंचियमाच हजामाच दुकान, दोघ भाऊंडे, अवळेजावळे रामन, लक्षमणन म्हणून नाव. रामदेवयीन लक्षमणयीन अवळेजावळे नहो, कसाला ह्यांस तस नाव ठिवलेकी ! त्यांस कापणीतेम्हा धान (धान्य/दाणे) देऊनटाकतील. पल्लवपुरमांत पह्यिले घाणक॑ मांडीवाला कुप्पु, त्यज नंतर त्यज लोंक क्षडाक्षरम, दीड डोळेवाला - परमेश्वरांत अर्ध म्हणून  गणेश म्हणणार मस्किरी करतील - एक पटीस बरोर काटेल, अण्खीएक पटीस सोडूनटाकल. त्यांसयीन कापणीतेम्हा वर्षाला धान देऊनटाकतील. (पंढरीपुराच पांडुरंगन PN सांगतील - हजाम कोठ व्हो तुम्हाला क्षवर करेल, तुम्हीच त्यांस पैसे देनास्क त्यांच  बोड्क॑ बोडूनटाकलांत म्हणून). त्यज नंतर डेल्ही - एकच दुकान, दोन क्षवरका, भाऊभाऊंडे. मध्ये एकदा रजांत वीदिविडंगन आलतेम्हा श्रीवंचियम जाऊन मुरुगेशन म्हणणाराकडे डोस्के दिला. तो पक्का कॉन्ग्रसवाला. आरार डेल्हींतसून आलाहे म्हणून कळ्ळांपिरी इंदिरा गांधीला प्हायलांतका म्हणून विचारला. आरार भरूनदा प्हायलाहे म्हणून सांगाला, तो संतोषविणी केंस काटत होता. शेवटी एक मोडक॑ अर्सा काढून डोस्के मागे पुढे दाखिवला. परंतु, त्यज शानपण॑ काय म्हणजे, आरार तोंड प्हाजोरी अर्सा सर्किवूनटाकेल॑. आरार दोन रुपे दिला, ते काळांत थोर पैसे. तेला अपार संतोष. पुन्हाहीं कात्र काढून येथ॑ तेथ॑ नंखर काटूनटाकून ’तुम्ही अत्ता राजकुमारास्क आहेंत व्हो’ म्हणून पाठिवला. आरारालायीन मनांत ’एक गुडुगुडि कराच राजकुमारास्क आहेकी कायकी’ म्हणून. होय म्हणजे, ह्यला अण्खीन दोन रुपे येऊन द्यांव॑. घराला जाऊन स्नान करून प्हायलतर तेच तोंड, इंदिरा गांधीच नाव काढलतमळे नंखर अधीकच केंस काटूनटाकला. ते असूनदे, केंस काय झाल म्हणतांत का ? ते कां विचारतांत ? खेडेगांवाच आडाच पाणी, कुंठाच पाणी, आषाढ महिना येयाच नदीच पाणी अस्कीन बरोर होत॑. मुखारविंदाला (तोंडाला) प्हायाला नंखर अस॑ तस॑ असलतरीन, केंसामळे नंखर लक्षण होत॑. नंतर डेल्हीला गेलामळे यमुनाच पाणी, गर्मुक्तेश्वरांत्सून येयाच गंगाच पाणी (त्यांत काय काय अशुद्ध मिळिवतात की). केंस पंढ्र होत होत॑. एथ॑ तेथ॑ नंखर केंस उडत होत॑. म्ह॒णजे काय, पडत होत॑. असलतरीन बाकी ठिकाण केंस अधीक होततेकरतां प्हाणारांना कळनास्क होत॑.  चेन्नैला बदली झाल॑ (होल॑). तेवढेच. पालार म्हणट्ले, पुज्षल म्हणट्ले, वीराणम म्हणट्ले, कोठसून पाणी येत म्हणून कळ्ना. मध्ये मोरीच पाणीयीन येईल. त्यज विना भूमी खालेसून उसून वेघिवाच पाणीयीन मिळेल. केंस कोठ गेल॑ म्हणून कळ्ळ॑ नाही. पह्यिल॑ चंद्रदर्शन दिवसाच चान्नास्क होत॑, नंतर संकटहारा (संकर्ष्टिहार ?) चतुर्थि दिवसाच नंखर वेळेच दिसाच चान्न॑, अर्धचंद्र, त्यज नंतर, पूर्णिमाच॑. परंतु, एक सांगांव॑, आरार बाकी ठिकाण असाच केंस हातावाटे की, फणीवाटे की अस॑ तस॑ सरकिवून खाली ठिकाण झांकना. तुम्ही प्हायलस्तील, कितिकीदन डाव॑ पटीसल॑ केंस ओढून (होढून) उजव॑ पटीसल॑ कानाकडे ठिवून, नाही, मागे असाच केंस ओढून कपाळीवोर येयास्क करून बोडक॑ डोस्के कळनात करतील. आरारच उदंड थोर अधिकारी डेल्हींत्सून चेन्नैला अल्होते. तेनी नल्लीला जाऊन बाईलीला लुगडे घ्यांव॑ म्हणट्ले. (हे अधिकारी अस्कीन येयाला मुख्य कारण लुगडे घ्यांव॑, तिरुपतीला जांव॑, तेवढेच. एथ॑ असणार करनात॑ काम का तेनी कराला जातात ! दोन तीन दिवस त्यांस अतिथी गृहांत उपचार, देऊळ गोपुर॑, मामल्लपुरम वगैरा वेगळ॑). तेनाला आरारच॑ अधिकारीयीन आरारयीन कुमरन स्टोर्स बलाईंगून गेले. आरार कसाला ? उगोच (उगेच), झालर बडिवाला. डेल्हीवाले एक लुगडे काढून "रामाजी, सारी अच्छा हैं ना" म्हणून विचारतील (आरारला डेल्हींत कार्यालयांत रामाजी म्हणूनच अस्कीन बलावतील). आरारच चेन्नै अधिकारीच नावयीन तेच. एकले आरार, अण्खिएकले जीआर. दोघदनीन "बहुत अच्छा हैं" म्हणतील. लुगडे घेऊनटाकेल. मुख्य समाचार काय म्हणजे दुकानाच मुख्य द्वारांत वोर एक यंत्रावाटे वारे एकदम बडिवल. इंग्ळीषांत "air curtain" म्हणतील, बाह्येर असाच उनू उनू वारे आंत येताने म्हणून. त्यज खाले डेल्हीवाले अधिकारी जाताना ते वारेंत त्यंच डोस्केंतल॑ केंस तेवढीन उडून एक पटीस नूंगेल॑ (निघूनगेल॑), मधल॑ डोस्केंत॑ काहीनेच नहोत॑. आरारला पह्यिल कळ्ळतेच.         18-05-2018            (Re-written in DM script b y ARV)