स्मरण संपुष्ट – 11

In a series of eleven nostalgic writings Rajaram Ramachandran takes us to those simple good old days. Some of his writings are in Roman DM, and some in Marathi (Devnagari lipi) as spoken in his home. The Standard DM version by Ananda Rao Vasishta is also given alongside.

स्मरण संपुष्ट – 11

Standard DM (by ARV)

Roman DM (by RR)

ल्हान वयेंत आरारच तोंडांत घासींगास्क दांत आलांपिरी दांताच पूड उपयोग करून दांत घासींगाला आरारच वडील बहिणी शिकिवूनदेले. डाव हाताच तळहातांत नंखर दांताच पूड घालींगून उजव हाताच खुणावाच बोटावटे ते पूड शिवींगून दांत घासांव॑ म्हणतील. एक दोन दिवस बरोरपडल नाही. नंतर नंखर घासाला कळींगिट्ला. दांताच पूडीच नाव "नंजनगूड टूत पौडर". पूड तंबडसर असेल, गुळ्चीट असेल. दांत घासतों म्हणून आरार अर्ध पूड गिळूनटाकेल. अक्का पाह्यिले. पूड बदिलिवूनटाकले. "पयोरिया" म्हणून नव पूड. पंढ्र रंगांत असेल. पीठास्क असेल (नंजनगूड पूड तांदूळाच कणेस्क असेल). नव पूड घासताना पह्यिल॑ दिवस उदंड तिखट होत॑. हे पूड नोको, तेच पह्जे म्हणून सांगून पाह्यला आरार. कोणीन ऐकलेनाहीत॑. नंतर, पयोरिया अवडूनगेल॑ (घासालाच, गिळाला नहो). एक दोन वर्षा नंतर आजा बादामाच वरल॑ (वोरल॑) सालपट अस्कीन मिळिवून ठिवून सगडींत कोळसा घालाच ठिकाणी ते घालून पेटिवून जळिवून, ते पूड करून त्यज बरोर नंखर मीठ मिळिवून दांत घासाला देतील. कडुलिंबाच (neem) काठी घालून घांसलतर॑ दांत घाट्टि असेल म्हणून सांगिट्ले म्हणून बागांत्सून नित्ते (नित्य) एक फांटा मोडून घांसेल॑. दांत घट्टि होलकी (झालकी), पंढ्र होलकी (झालकी) नाहीकी , तंबड अवश्य होल॑ (झाल॑). ते कस॑ ?  बरोर घांसाला कळनातेमळे रगत (रक्त) येऊन तंबड होऊनजाईल. अक्रा वये तेम्हा आरार्च बापा एक टूत-ब्रशयीन पेस्टयीन आणून देले. आरारला तेवढे संतोष, रात्री झोंपि गेल नाही. दुसर दिवसी दुस्तेपारी (साडे चार घंटेला) उठून आंगणांत दिंडावोर बसून गंगाळांत्सून एक तांब्यांत पाणी काढूनठींगून बसून टूत-ब्रशावोर नंखर पेस्ट ठिवून दांत घांसला. ते काय, तोंडांत तेथे तेथे टोंचला. उदंड श्रम होत॑. कोणाकडीन सांगींगला नाही. नंतर पाह्यिलतर॑ अर्ध पेस्ट ब्रशांत घूंसून बसल्होत॑. ते घरांत काढींगून आणून पडकी शिवाच सूंई वाटे काढाला प्रयत्न करताना आरारच अम्मा पाव्हूनटाकले. कष्ट कष्ट उष्टांत जाऊन सूंई घालून.........नंकर दिवसानंतरेच कळ्ळ॑, पह्यिल॑ ब्रश पाणी घालून विसलूनटाकून नंतर पेस्ट ठिवांव॑ म्हणून. अत्ता ? असाच चार पांच दांताला एक ब्रश, एक पेस्ट ! रुब्बलते पीठेच : डेल्हींत एक कार्यालयांत काम करताना आरारच काम काम कराच कक्षांत बारा दने होते. कोणाकडेयीन (कोणाकडीन) सांगनाका, आरार एकलाच दादिगा. अक्रा पोरी, चांगळ॑ गोर॑ गोर॑ अस्तील. आरार ? शंकर्स वीक्लि शंकर घालाच मस्करि-चित्रास्क (cartoon) असेल. आरारच नाव रामचंद्रन झाल॑की, बाकि विभागांत काम करणार अस्कीन कन्हैया म्हणून बलावतील. केम्हा प्हा काच काच म्हणून बोलत असतील॑. भांडींगतील॑, रडतील॑. पोरींस आराराच दया अवश्य असेल.सुन्दरेशन म्हणून एक अधिकारी ब्रह्म-लिपींतेच लिव्हतील॑. ते आरारालाच वाचाल होईल. त्यजकरतां रामाजी रमाजी म्हणून गुंडाळत असतील. (आरार डाक विभागांत काम करताना कार्यालयाच थोर अधिकारी आरारला बलावतील "चन्द्रनजी ज़रा देखना, मै क्या लिखा है ?" तेनी घरांत्सून येताना लिव्हींगून आलते तेनालाच वाचणे श्रम असेल. ब्रह्म-लिपी पक्षा एक स्तर वोर त्यंच लिव्हणे. परंतु आरारला कळेल तेनी काय लिव्हलास्तील म्हणून) एक दिवस उमा म्हणून एक पोरी विचारली "आप सवेरे उठके क्या करते हो ?" (तुम्ही पाष्टे उठून काय करतांत ?). आरार सांगिट्ला, "पहले दांत मांजता हूं". तेवढेच, मोठ्ठान हांसत बाकी पोरीना बलावून "सुनो सुनो, रामाजी दांत मांजते है. रामाजी, ये कोयी भर्तन है क्या की आप मांजते हो. बोलो, दांत साफ़ करता हूं". आरार सांगिट्ला, "टूत-पौडर को ’दंत मंजन’ क्यों केहते हो, दांत साफ़ करनेवाला पौडर लिखना चाहिये". दांतेकर.     26-11-2018

Laahn vayaantha, rraacha thondaantha gaasingaaska dhaantha alampiri dhaanthaacha poode upayoga karun dhaantha gaasingaala rraacha vadeel bahine sikundhele.  Davva haathaacha thalaa aathaantha nankara dhaanthaacha poode gaalingun ujava haathaacha kunaavaacha boataavaate thae poode sivingun dhaantha gaasaanvan manthila.   Aeka dhone dhivasa borora palla naahi.  Nanthara nankara gaasaala kalingitla.  Dhaanthaacha poodeecha naanva 'Nanjangud tooth powder', poode thambdasara asala, gulchita asala.  Dhaantha gaasthomanun rr ardha poode giluntakila.  Akka paayle, poode badhilivuntakle.  Pyorea manun nava poode, pandra rangaantha asala, peetaaska asala (Nanjangud poode thaandhoolaacha kaneska asala).  Nava poode gaasthaana payilla dhivasa udhanda thikkata hotha, hae poode nokko, thaecha pajje manun saangun paaylaa rr, konin aiklenahitha.  Nanthara Pyorea avdungela (gaasaalacha, gilaala naho).  Aeka dhone varshaa nanthara aaja badhaamaacha vorla saalpata askin milivun tivun sagdeentha kolasa gaalaacha tikaana thae gaalun petivun jalivun thae poode karun thyaaja borora nankara meeta milivun dhaantha gaasaala dhethila.  Kadulimbaacha (neem) kaati gaalun gaasalthra dhaantha gatti asala manun saangitlemanun bhaagaanthasun niththe aeka paanta modun gaasala.  Dhaantha gatti holaki pandra holaki naahiki thambda avasya hola.  Thae kasa?  Barora gaasaala kalnaathaamala ragatha yevun thambda thambda hunjaayila. Akra vayaathemma rraacha baapa aeka tooth brushaiyin pasteyin anun dhile.  rraala thevda santhosha,  raathri jompi gela naahi, dusara dhivasa dushthepaari (saade chaar gantela) utun aanganaantha dhindaavora basun gangaalaanthasun aeka thaambyaantha paani kaadun teengun basun tooth brushaavora nankara paste tivun dhaanth gaasla.  Thae kaaye,  thondaantha theththa theththa toanchla, udhanda srama hotha.  Konaakadin saanggingaala naahi.  Nanthara paayilthra ardha paste brushaantha gusun baslotha.  Thae gharaantha kaadingun anun padki sivaacha sui(n) vaate kaadaala prayathna karthaana rraacha amma paavuntakle.  Kashta kashta ushtaantha jaavun sui(n) gaalun..... .  Nankara dhivasaa nantharacha kalla payilla brush paani gaalun visuluntakun nanthara paste tivaanvan manun. Aththa ?  Asaach chaar paancha dhaanthaala aeka brusha, aeka paesta! Rubbalthe peeta:  Delheentha aeka kaaryaalayaantha kaam karthaana rraacha kaam karaacha kakshaantha baarah dhane hothe. Konaakadin saangnuka, rr aeklaacha dhaadhiga, akra pori, chaangla, gora gora asthila. rr? Shankar's Weekly Shankar gaalaacha maskari chithraaska (cartoon) asala. rraacha naanva ramchandra jalaki.  Baaki vibhaagaantha kaam karnaara askin Kanhaiya mahun balaavtheela.    Khemma paa kaach kaach manun bolatha asthila,  baandingtheela, radtheela.  Poreensa rraacha dhaya avasya asala, Sundaresan manun aeka Adhikari Brahma Lipeenthacha livtheela, thae rraalacha vaachaala hoila, thyaaja karthaan raamaaji raamaaji manun gundaalatha asthila.  (rr daak vibhaagaantha kaam karthaana kaaryalayaacha thor adhikari rraala balaavtheela 'chandranji zara dekhna, maine kya likka hai?'  Theni gharaanthasun yethaana livingun althe thenaalacha vaachna srama asala, Brahma lipibakshan aeka sthar vora thyaancha livna.  Paranthu rraala kalala theni kaaye livlaastheela manun.) Aeka dhivasa Uma manun aeka pore vichaarlee 'aap savere utke kya karthe ho? ' (thumi paashte utun kaaye karthaantha?'.  rr saangitla, 'pahle dhaanth maanjtha hoon'.  Thevdacha, mottaana hasaatha baaki poreena balaavun 'suno suno, raamaaji dhaanth maanjthe hain.  Ramaaji, ye koyi barthan hai kya ki aap maanjthe ho.  Bolo, dhaanth saaf kartha hoon' .  rr saangitla, 'tooth powder ko Dhanth Manjan' kyon kehthe ho, dhaanth saaf karnewala powder likhna chaahiye'.  Dhaanthekar. 26-11-2018