स्मरण संपुष्ट - 2

          

In a series of eleven nostalgic writings Rajaram Ramachandran takes us to those simple good old days. Some of his writings are in Roman DM, and some in Marathi (Devnagari lipi) as spoken in his home. The Standard DM version by Ananda Rao Vasishta is also given alongside.
  

स्मरण संपुष्ट -2

DM – 1 (by RR)	DM – 2 (by ARV)	Roman DM (by RR)
आरार् देह्लीला काम् उडिकिंगुन् गेल्ते नव।  मायवरमान्त (खोलीच बाड महीनाला दहा रुपए, पान् गालुन् झेवण् दिवसा दोन् वेळ तीस रुपये महीनाल, त्याज विना पांच अतिथि झेवण, पाष्टे दोने रुपयाल चारे इळ्ळ नव तूपावाटे अभिषेक कर्लते, एक दिरुड, एक डिग्री काफी काळियाकुडी भोजनालयांत!) होतते चोक्कोट काम् सोडून्टाकुन् देह्लील गेला, कायेकी देह्लीच बीदीन्त पंचांरुताच प्रवाह पळत अस्त मणिंगून्। (सेव्टी काये, पंचांरुत सोडा, चोक्कोट पाणि पिनि पळत नहोत, पौस पड्लत्र मोग्रीच पाणीच पळत होत)। आराराल तेम्मा एकोण्वीस् वय, नंखर नाजुक वयच।  काम् मिळ्जोरी अस तस हिण्डत होता।   ते गांव्च लोक अस्किन् गोरे गोरे पायाल नीट होते।  तेईन् सर्दार लोक ठोस्कावोर पग्डी बान्दिंगुन् बेषच होते।  हे कोण ते कोण मणून् कळिंगाल नंखर दिवस् जाल।  तेईन् सरदार लोक पगड़ी बान्दिन्गुन् एकच मनुषास्क होते।  बाइका पोरी?  तेनिईन् गोरे गोरे चांग्ले होते।  आरार् पयिल्लच एक्दा देह्लीला गेलोता, तेम्मा तेला वय पन्द्रा च, रज़ान्त एक महीनेच होता, तेम्मा गांव हिन्डालच वेऴ बरोर होत, त्याजविना वय उण होत, नहोका!  अत्ता?  किशैर् वयाच गुण, अस तस पर्तुन् फिरुं पातोका?  एकोण्वीस् चालीसांत इंग्लैंड वाले लोकान आरार् पाय्लाये, अर्ध इंग्लैंड अर्ध इण्डिया वाले लोकानयिन् आरार् पाय्लाये, ते गोरापण् वेग्ळ, रोगिष्टास्क असल।  चांग्ल मणुन् सांगाल नाहि। परंतु हे देह्लीवाले पोरी चांग्ले होते।  असल्तिरीन् कळा?  आरार् केड गांव्चा, तेला कळ्ळत तेव्डच।  हेत्त अस्कीन् नव नव होता, तेइन् ते पोरींच गाल कस तम्ब्ड अस्त?  आराराल आस्चर्य वाटल।  बारां तेरा वर्षा नंतरच ते रहस्य कळ्ळ। आराराल मध्य-सर्काराच तपाल् कार्यालयांत काम  मिळुंगेल।  कार्यालयान्त एक पोरे पिणी नहोते।  पोणावन्ठा लोक वय जाल्ते, पाकिस्तानांतसुन् पळून् अल्तने।  पन्नास वर्षाचा पिणि तीस् वर्षाचा मणून् लट्क अफ्फिडविट देवुन मिळ्ळोते।  तस बरून् दने होते।  फतेह चन्द भवाकर मणून् एक सत मातारेपिणि - अत्त असाच आरारास्क - काम् करत होते।  ते कार्यालयांत पयिल्ल दक्षिणी भारतीय (मद्रासी मण्तील - तेम्मा त्यांस विन्ध्याछलाच दक्षिनी पटीस अस्नार तेव्डदनेयिन् मद्रासीच) कर्तान् मर्यादाला कायिन् उण नहोत, चन्द्रन जी चन्द्रन जी मणून् प्राण् सोड्तील।  तेरा वर्ष ते कार्यालयांत काम करून्टकून् दुस्र कार्यालयांत काम् कराल गेला आरार्।  तेत्त?  बैंकाच बैका, तेव्ड बैका।  चांग्ल गोर गोर पोरी बरून् दने होते। हेत्तयीन् आरार् लोकप्रिय हूंगेला।  नांव पूर्त बदुलुंगेल, चन्द्रन जी रामा जी हूंगेला।  चांग्लूपण, तंबड गाल काये जाल?  असा, असा, नंखर ताम्बा। एक दोने तीने वर्ष आराराल बारा दना बरोर एक खोलींत बसुन् काम् कराव्स्क पड्ल।  अक्रा पोरी, एक लग्न होल्ते बाय्को, आरार।  विचाराव्का?  केम्म पा बोलत अस्तील, बांडिंतील, रड्तील, गटकाल एकदा रेस्ट रूमाल जावून् वेष् भूषा बद्लिंगून् एतील।  तेम्माच कळ्ळ आराराल गाल कस तेव्ड तम्ब्ड अस्त मणून्।  तोण्ड पुसिंग्तात्का, तम्ब्ड सर असाच लिप्स्टिक काडुन् दोने गालावोरयिन् आप्पिंग्तात, त्याजवोर नंखरच तोण्डाल लाविंगाच पौडर् लावून् पुसिंग्तात।  तेव्डच, गाल गुलाबाच रंग हूंजात। चांगृलूपण पायाच दृश्यान्त नाहि, परंतु पाणाराच दृष्टिकोणांत अहे मणून् कळाल आराराल उदण्ड वर्ष जाल। 16th Feb 2019	आरार देल्हीला काम हुडिकींगून गेलते नवा. मायवरमांत (खोलीच भाडे महिनेला दहा रुपे, पान घालून जेवणे दिवसा दोन वेळ, तीस रुपे महिनेला. त्यज विना पांच अतिथी जेवणे. पाष्टे दोन रुपेला चार इळ्ळग॑, नव॑ तूपाच अभिषेक करलत॑, एक धिरडे, एक डिग्री कॉफी कळियाकुडी भोजनालयांत॑ !) होतते चोखट काम सोडूनटाकून देल्हीला गेला, कायकी देल्हीच बीदींत पंचामृताच प्रवाह पळ अस्त॑ म्हणून. (शेवटी काय, पंचामृत सोडा, चोखट पाणी पणीन पळत नहोत॑. पाऊस पडलतर मोरीच पाणीच पळत होत॑). आराराला तेम्हा एकोणीस वय, नंखर नाजूक वयेच॑. काम मिळजोरी अस॑ तस॑ हिंडत होता. ते गांवाच लोके अस्कीन गोरे गोरे पाह्याला नीट होते. तेहीं सरदार लोक डोस्केव॑र पगडी बांधींगून बेषच होते. हे कोण ते कोण म्हणून कळींगाला नंखर दिवस झाल॑. तेहीं, सरदार लोक पगडी बांधींगून एकच मनुषास्क होते. बायका पोरी ? तेनीहीं गोरे गोरे चांगळे होते. आरार पह्यिलेच एकदा देल्हीला गेलहोता. तेम्हा तला वय पंध्राच॑. रजांत एक महिनेच होता. तेम्हा गांव हिंडालाच वेळ बरोर होत॑. त्याजीन विना, वय उणे होत॑, नहोका. अत्ता ? किशोर वयेच गुण॑, अस॑ तस॑ पर्तून फिरून पाह्तोका ? एकोणास-चाळीसांत॑ इंग्लंड वाले लोकान आरार पाह्यलाहे. अर्ध इंग्लंड अर्ध इंड्या वाले लोकांनहीं आरार पाह्यलाहे. ते गोरपण वेगळ॑, रोगिष्टास्क असल॑. चांगळ॑ म्हणून सांगाल नाही. परंतु, हे देल्हीवाले पोरी चांगळे होते. असलतरीन, कळा ? आरार खेडे गांवचा, तला कळ्ळते तेवढेच. एथ॑ अस्कीन नव॑ नव॑ होत॑. तेहीं ते पोरींच गाल कस तंबड असत॑ ? आरारला आश्चर्य वाटल॑. बारा तेरा वर्षानंतरेच ते रह्स्य कळ्ळ॑. आरारला मध्य-सरकारच तपाल कार्यालयांत काम मिळूनगेल॑. कार्यालयांत एक पोरेपणीं नहोते. पोणावांटा लोक वय झालते, पाकिस्थानांतसून पळून आलतेने. पन्नास वर्षाचेपणीन तीस वर्षाचे म्हणून लटक॑ अफिडविट देऊन मिळ्ळहोते. तस॑ भरूनदने होते. फतेचंद भवाकर म्हणून एक सत-म्हातारेपणीन (अत्ता असाच आरारास्क) काम करत होते. ते कार्यालयांत पह्यिल॑ दक्षिणी भारतीय (मद्रासी म्हणतील - तेम्हा त्यांस विंध्याचलाच दक्षिणी पटीस असणार तेवढेदनेहीं मद्रासीच॑) करतां मर्यादाला काहीं उणे नहोत॑. "चन्द्रनजी, चन्द्रनजी" म्हणून प्राण सोडतील. तेरा वर्ष ते कार्यालयांत काम करूनटाकून दुसर॑ कार्यालयांत काम कराला गेला आरार. तेथ॑ ? बायकाच बायका, तेवढे बायका. चांगळ॑ गोर गोर पोरी भरूनदने होते. एथेहीं आरार लोकप्रीय होऊनगेले. नाव पूर्त बदलूनगेल॑. चन्द्रनजी रामाजी होऊनगेला. चांगुळपण॑, तंबड गाल काय झाल॑ ? असा असा नंखर थांबा. एक दोन-तीन वर्ष आराराला बारादनाबरोर एक खोलींत बसून काम करांवस्क पडल॑. अक्रा पोरी, एक लग्न झालते बायको. आरार ? विचारांवका ? केम्हापाह बोलत असतील, भांडींगतील, रडतील, घटिकाला एकदा रेस्ट-रूमाला जाऊन बेषभूष बदलींगून येतील. तेम्हाच कळ्ळ॑ आराराला गाल कस तेवढ॑ तंबड असत॑ म्हणून. तोंड पुसींगतात का, तंबडसर असाच लिपस्टिक काढून दोन गालाव॑रहीं अप्पिंगतात. त्यजव॑र नंखरच॑ तोंडाला लाविंगाच पौडर लावून पुसिंगतात. तेवढेच, गाल गुलाबाच रंग होऊनजात॑. चांगुळपण॑ पाह्याच दृश्यांत नाही, परंतु पाह्णाराच दृष्टिकोणांत आहे म्हणून कळाला आराराला उदंड वर्ष झाल॑.   16th Feb 2019	rr Delheela kaam udikingun geletha nava.  Mayavaraantha (kholicha baada mahinaala daha rupaye, dhone vela paana gaalun jevana thees rupaye, thyaja vina  mahinaala paancha aththi jevana, paashte dhone rupayela chaare illa nava thoopaacha abisheka karun, aeka dhiruda, degree coffee Kaliyaakudi bhojanaalayaantha!) hothathea kaam soduntakun Delheela gela, kaayki Delheecha beedheentha panchaamruthaacha pravaaha palatha astha maningun.  (Sevti kaaye, panchaamrutha sodaa, chokkota Paani pini palatha nahotha, pousa padlathra mogreecha paaneecha palatha hotha).  rraala themma aekonvees vaya, nankara naajuk vayacha.  Kaam miljori asa thasa hindatha hotha.   Thae gaanvncha loka askin gore gore paayaala neeta hothe.  Thaeyin sardar loka doskaavora pagdi baadhingun beshacha hothe.  Hey kona, thae kona manun khoon kalingaala rraala nankara dhivasa jaala.  Pagdi baandhingun thevda sardarjiyin aekacha manushaaska hothe.  Baaika pori?  Theniyin gore gore chaangla hothe.  rr payillacha aekdha Delheela gelotha, themma thela pandhraacha  vaya, theyin razaantha aek mahinecha hotha, themma ghaanv hindaalacha vela barora hotha, thyaja vina vaya una hotha, nahoka?  Aththa?  Vayaacha guna.  Asa thasa parthun, pirun paathoka?  Chaaleesaantha England wale lokaana rr paaylaaye, ardha England ardha India wale lokaanayin paaylaaye, thae gorapan vegla, rogishtaaska asala, chaangla manun saangaala nahi.  Paranthu yeah Delhiwale pori chaangla hothe.  Asalthirin kala?  rr kheda gaanvncha, Madras vina vegla kottin geletha nahi.  Heththa askin nava nava hotha.  Thaeyin thae poreencha gaala thasacha thambda asala.  rraala ascharya vaatala.  Baarah thera varshaa nantharacha thae rahasya kalla. rraala madhya sarkaaraacha thapal kaaryaalayaantha kaam milungela.  Kaaryaalayaantha aeka pori pini nahothe.  Ponaavanta loka vaya jaalthe, Pakistaanaanthasun palun althane.  Pannaas varshaachaa pini thees varshaachaa manun latka affidavit dhevun millatho.  Thasa barun dhane hothe.  Fatheh Chand Bawakar manun aeka satha maathaarapini kaam karatha hotha.  Kaaryaalayaantha rr payilla Dakshini Bharathiya (Madrasi manun manthila - themma thyaansa Vindhyaachalaacha Dakshini patisa asnaare thevdadhaneyin Madrasi cha) karthan maryaadhaala kaayin una nahotha, Chandran ji Chandran ji manun praan sodthila. Thera varsha thae kaaryaalayaantha kaam karuntakun dusra kaaryaalayaantha gela rr.  Theththa?  Baikaacha baikaa thevda baika. Chaangla gora gora pori barun dhane hothe.  Heththayin rr lokapriya hungela, naanva poortha badhlungela, Chandran ji aththa raamaa ji hungela.  Chaanglupana kaaye jaala?  Asa asa, nankara thaambaa.   Aeka dhone theene varsha rraala baarah dhana barora aeka kholintha basun kaam karaanvaska padla.  Akra pori, aeka varaada holthe baiko, rr!  Vichaaraavanka!  Khemma paa bolatha asthila, baandhingthila, radthila, gatkaala aekdha rest roomaala jaavun veshboosha badhlingun yethila.  Themmacha rraala kalla gaala kasa thevda thambda astha manun.  Thonda pusingthaathka, thambda asaacha lipstick kaadun dhone gaalavorayin appingtheela, thyaja vora nankaracha thondaala lavingaacha powder laavtheela.  Thevdacha!   Changlupan paayaacha dhrishyaantha nahi, paanaaraacha dhrishti konaantha ahe manun kalaala udhanda Varsha kaalam rraala. 16th Feb 2019