Tips & Taboos 24

Writings by Rajaram Ramachandran in facebook called "Maja aajimma, amma, bapa, kaka, kaki, mama, mami, thorle, maja laahna vayaantha themma themma dhilthe upadesa" have been re-written by me in Devnagari under the title "Tips & Taboos" after duly obtaining his kind approval. 

Post No. 24.

Original post in fb by Rajaram Ramachandran in Roman DM (03-11-2015)

Re-written by me in DM script

Ami chaalun jaathaanaki nahi kotthiri baayaara asthaanaki kalle kaasa, pallum, nahi sona ruppa kaaythiri milla manje thae kaadun konaacha manun vichaarun dhyaavan. Hoynaatha paksha gharaala anun tivuya.Paise manje vecha karthaane, sona ruppa manje thae upayog karthaane. Amcha garcha aivejaa (asalthra - kaasa, pallum, sona, ruppa vagairah) borora milivun tivthane. Kaan manje thae konachki pallum, sona, ruppa thenaala soduntakun amchakada millaki tasacha amcha jaaydaadayi amaala sodun noon jaayila manthila. Aekdha - 1956 maningthon - shaalaanthasun aeka mithrabora cyclaantha gharaala parthatha hothon. Srivanchiamaakada yethaana kalle aeka paanch rupayecha nota pallotha. Maja mithra Nagappan cycle otakivuntakum thae paise kaadun majakada dhila. 1956 antha amcha keda ghaavaancha patisa paanch rupaye thor paise. Beedheentha koni nahothe, konaacha manun kasa udukun dhena. Ami yochana karatha puda gelon. Themma somora aekle, Ramamurthy mannaara kaayki vardatha palatha yetha hothe. Mee otakivun kaaye, kasaala palatha yethaantha manun vicharlon. Theni sampaakaacha kaam karaala jaanaara. Theen dhivasa konaachki gharaantha sampaaka karlathaala mushaara paanch rupaye arpun gela mantle, javval javval radathacha hothe. Kasa arpala manun vicharlon. Potsi kovingitlothon, vaataantha vaatoni jaayaala basalthamma padungelaasuya mantle. Ami amaala millathe paanch rupaye nota dhaakivlon, thaecha manun geingitle, paar santhosha thenaala. Amaalayin. Thyaaj nanthara kevdakidha pallum kaasa kalle padun millaaye, gharaala anana, konthiri kaam karnaaralaa dhevuntakina. Maja dhone pavunaacha mudhi aekdha baghaantha kuppaa barthaana arpungela, ardha ghanta uduklon, sevti beedhintha ghatlatha kuppaanthasun milla. Aekdha mee kaam karaacha tikaana paayirivora aeka kade tivaltha sonaacha modlathe aabharana milla, nankara mottacha, konaachki malaanthla pendantaacha pona tukda. Thora kaaryaalaya, konaalamanun vicharun? Aek doga dhaanaa kada saangitlon, prayojan nahi. Sevti kaaryalaya adhikari kada dhilon. Theni soochana palagaantha livun ghatle. Aek dhone mahine parthun parthun livun ghatle, koni maja manun saangun ale nahitha. Sevti aek dhivasa livun ghatle, yaacha sowlaa tharikh sandhya kaali paanch ghante pathori koni ale naahithra saththra tharikh vikun yaacha paise kaam karnaaraancha sevaa nidhintha ghaluntakthila manu. Thedhdhisa pandhra thaarika. Mee maja kaam karaacha kakshaantha yevun saanigitlon, lokaankada paise barun aheska vaadtha, dhone pavunaacha sona arpivilthane ugocha basletha paa manu. Themma aeka baiko - Amrith Khanna manu - kaaye manun vicharle, soochana palagaa jaavun paantha mantlon. Thae thyaancha cha manun kalla. Vees gramaacha sona arpalthe konaakadayin saangitlenaahitha. Modlatha pendantaacha baaki tukdaa anun dhaakivun kaadinguntakle, amaala aggi khaayaala, piyaala anivun dhile. Mee coffee poortha peelon. Aniki aekdha RBI somora dupaara jevaacha vela chaalun jaathaana aeka katta rupayecha nota pallotha, barun sambar rupaye, kiththeka pannaas rupaye vagairah, mee kadingun RBI aantha jaavun vicharlon, theni saangitle, paise amchakada dhevuka, thumicha teenga, thumcha phone number dhevun jaavaa mantle. Themma ye aathi teengaacha phone aggi nahotha, karyaalayaacha number dhevuntakun gelon. Ardha ghantaantha aekle yevun arpalthe paisecha hishoba aggi dhevun geingitle. Aekdha Karol Baghantha amcha gharaakada chaalun jaathaana aeka pisivi pallotha, kaadun paayilthara javvala javvala saha hazaar rupaye. Mahinaacha payila thaarika, konaachki mushaaraacha paise manun vaatla. Pisivintha veghla kaayin kaagaza nahotha. Baajucha mee gharaala sampaakaacha padhaartha aggi gyaacha dookaana hotha. Thae dhookaanwaalakada saanguntakun gelon. Amcha gharayin javvalacha hotha. Dusara dhivasa aekle yevun kevda paise, kasaltha pisivi manun saanguntakun maayingun gele. Amaala amcha paise asaltha puray, dusaraancha amaala nokko. Dusaraancha manna kashta karivun amchakada thyaancha paise ala manje thyaaja mala amaala kaayin upayog nahin. Amchakada ahethacha amaala puray. Kiththeka dhane saangthila dhevulcha hundintha ghaatlathra amaala punya milala manun. Konaacha kaasa, pallaum, sona, ruppa, konaala punya. Konthiri pajjetha lokaana, srama bhognaaraana dhilthara chokkota manun mee naningthon, thumi kaaye manthaantha? Aniki yevuyaa, mee vaa a.,,

अम्ही चालून जातानाकी, नाही, कोठतरीन बाह्येर अस्तानाकी खाले कास, पल्लम, नाही सोन॑, रुपे कायतरीन मिळ्ल॑ म्हणजे, ते काढून कोणाच म्हणून विचारून द्यांव॑. होयनातेपक्षा, घराला आणून ठिवूया. पैसे म्हणजे, वेच करताने. सोन॑ रुपे म्हणजे, ते उपयोग करताने. अम्च॑ घरच॑ आयवेचाच बरोर (असलतर॑ - कास॑, पल्लम, सोन॑, रुपे वगैरा !) मिळिवून ठिवताने. कां म्हणजे, ते कोणाचकी पल्लम, सोन॑, रुपे तेनाला सोडूनटाकून अम्च॑कडे मिळ्लकी, तसच अम्च॑ आदायहीं अम्हाला सोडून निघून जाईल म्हणतील॑.  एकदा - 1956 म्हणींगतों - शाळेंतसून एक मित्राबरोर सैक्ळांत घराला परतत होतों. श्रीवंचियमाकडे येताना खाले एक पांच रुपेच नोट पड्लहोत॑. मझ॑ मित्र नागप्पन सैकळ ओठाकिवूनटाकून ते पैसे काढून मझ॑कडे दिला. 1956-आंत अम्च॑ खेडे गांवांच पटीस पांच रुपे थोर पैसे. बीदींत कोणीं नहोते. कोणाच म्हणून कस॑ हुडुकून देणे ? अम्ही योचना करत पुढे गेलों. तेम्हा, समोर/सोमोर एकले राममूर्ति म्हणणार कायकी वरडत पळत येत होते. मी ओठाकीवून, काय कसाला पळत येतांत म्हणून विचारलों. तेनी संपाकाच काम कराला जाणार॑. तीन दिवस॑ कोणाचकी घरांत संपाक करलतेच मुषारा पांच रुपे हरपूनगेल॑ म्हणट्ले. जवळ-जवळ रडतच होते. कस॑ हरपल॑ म्हणून विचारलों. पोटशी खोवींगट्ल्होतों, वाटेंत वाटोणीला जायाला बसलतम्हा पडूनगेल॑ असूया, म्हणट्ले. अम्ही, अम्हाला मिळ्लते पांच रुपे नोट दाखिवलों. तेच म्हणून घेईंगट्ले. फार संतोष तेनाला. अम्हलाहीं. तज नंतर॑ केवढ॑कीदा पल्लम कास॑ खाले पडून मिळ्लाहे. घराला आणना. कोणतरीन काम करणाराला देऊनटाकन॑. मझ॑ दोन पवनाच मुदी एकदा बागांत कुप्पा भरताना हरपूनगेल॑. अर्ध घंटे हुडकलों. शेवटी बीदींत घाट्लते कुपांत्सून मिळ्ल॑. एकदा मी काम कराच ठिकाणाच पायरीव॑र एक खडे ठिवलते सोनेच मोडलते आभरण मिळ्ल॑. नंखर॑ मोठच॑. कोणाचकी माळांतल॑ पेनडंडाच पोणा तुकडा. थोर कार्यालय, कोणाला म्हणून विचारूं ? एक-दोघे दनाकडे सांगीट्लों. प्रयोजन नाही. शेवटी कार्यालय अधिकारीकडे दिलों. तेनी सूचना-पलगांत लिव्हून घाटले. एक दोन महिने पर्तून पर्तून लिव्हून घाटले. कोणीं मझ॑ म्हणून सांगून आले नाहीते. शेवटी एक दिवस॑ लिव्हून घाटले, याच सोवळा (सोळा) तारीख संध्याकाळी पांच घंटे पतोरी कोणीं आले नाहीतर॑, सत्रा तारीख विकून, याच पैसा काम करणारांच सेवा-निधींत॑ घालूनटाकतील॑ म्हणून. तद्दशी पंध्रा तारीख॑. मी मझ॑ काम कराच कक्षांत येऊन सांगिट्लों, "लोकांकडे पैसे भरून आहेस्क वाटते. दोन पवनाच सोन॑ हरपिवलतेनी उगेच (उगोच) बसलाहेत॑ पाह", म्हणून. तेम्हा एक बायको - अमृत खन्ना म्हणून - काय म्हणून विचारले. सूचना पलगा जाऊन पाहंत म्हणटलों. ते त्यंचच॑ म्हणून कळ्ल॑. वीस ग्रामाच सोन॑ हरपलते कोणाकडेहीं सांगीट्ळे नाहीत॑. मोडलते पेनडंडाच बाकी तुकडा आणून दाखिवून काढींगूनटाकले. अम्हाला अग्गीन खायाला, पीयाला आणिवून दिले. मी कॉफी पूर्त पीलों. अण्की एकदा RBI समोर(सोमोर) दुपारा जेवाच वेळ॑, चालून जाताना एक कट्टा रुपेच नोट पडल॑होत॑. भरून शंभर रुपे, कित्येक पन्नास रुपे वगैरा. मी काढींगून RBI आंत जाऊन विचारलों. तेनी सांगीटले, "पैसे अम्च॑कडे देऊका, तुम्हीच ठींगा. तुम्च॑ फोण नंबर देऊन जावा" म्हणटले. तेम्हा, हे हाती ठींगाच फोण अग्गीं नहोत॑. कार्यालयाच नंबर देऊनटाकून गेलों. अर्ध घंटेंत एकले येऊन हरपलते पैसेच हिषोब अग्गीन देऊन घेईंगटले. एकदा करोलबागांत अम्च॑ घराकडे चालून जाताना एक पिशवी पडलहोत॑. काढून पाह्यलतर॑ जवळ-जवळ सहा हदार/हज़ार रुपे. महिनाच पह्यिल तारीख. कोणाचकी मुषाराच पैसा म्हणून वाटल॑. पिशवींत वेगळ॑ काहीं कागद नहोत॑. बाजूच मी घराला संपाकाच पदार्थ अग्गीन घ्याच दुकान होत॑. ते दुकानवालाकडे सांगूनटाकून गेलों. अम्च॑ घरीन जवळच होत॑. दुसर॑ दिवस एकले येऊन, केवढ॑ पैसे, कसलते पिशवी म्हणून सांगूनटाकून माहींगून गेले. अम्च॑ अम्च॑ पैसे आलतर॑ पुरे, दुसरेंच अम्हाला नोक्को. दुसरेंच मन्न॑ कष्ट करिवून अम्च॑कडे त्यंच पैसे आल॑ म्हणजे, तजमळ॑ अम्हाला काहीं उपयोग नाही. अम्चकडे आहेतेच अम्हाला पुरे. कित्येकदने सांगतील॑ "देऊळाच हुंडींत घाटलतर॑ अम्हाला पुण्य मिळल॑" म्हणून. कोणाच कास, पल्लम, सोन॑, रुपे ? कोणाला पुण्य ? कोणतरीन पह्जते लोकाना, श्रम भोगणांराला दिलतर॑ चोखोट म्हणून मी म्हणींगतों. तुम्ही काय म्हणतांत॑ ? अण्की येऊया, मी वा अ...