RR Re-loaded 8

More of RR's reminisces in a series of nine writings.

No. 8.

RR Re-loaded (29-08-2016)

Re-written in DM script

Mee Delheela geltha nava. Hindi bolaala kalna, koni bolaacha ponavanta samjna. Konthri siva dhelthrayin kalna. Dakshin Bharath Hindi Prachar Sabhaacha Madhyama vaachlothon manun naanva. Dak vibhaagaantha kaamaala millothon. Naoroji Nagaraantha hothon, Sarojini Nagar manaacha tikaanaanthasun kaaryaalayaala jaayaala bus dharaanvan, theththasuncha nigala, barun loka pankthi pankthivini otaaklaasthila. Aeka amcha patisla vaya jaaltho niththe beek gyaala yeyila, konthiri paise dhilthra aatha uchlun aashirvaadha karaaska karala, dheenathra aravaantha veda vankhda siva dheela. Thyaaja lonka chokkota kaamaantha hotha, asalthirin yo beek getha asala. Aeka dhivasa mee aatha thonda pusingaacha padka kaadingun jaayaala visurungelon, kaaye karna, thae naahithra mala aath modlaaska, themma themma thae padkaavaate thonda pusingaanvan. Thonda palichchisi hothaki naahiki, padka avasya malka hoyila. Maaga thor bajaar hotha. Bus yaala dahaa pandhra nimisha hotha, pankthintha maaga puda asnaaraankada saanguntakun, aeka padkaacha dukhaanaala gelon, kerchief pajje mantlon, dukhanwaalaala samjalni, hand kerchief mantlon, aathaavaate thonda pusingun dhaakivlon, kaayin prayojana nahi, dukhaanwale askin paschimi Pakistaanaanthasun palun althane, thevda dukhaanwaleyin ponavanta aekaala aeka soyreeka. Evdaantha maja bus evungela, mee palath (laahn vayachki) jaavun bus vegungelon. Karyaalayaala alon. Aath pusaala padka pajjeki, aeka nava 'duster' maahingitlon, pandra besha hotha, thae dhivasa lotuntaklon. Kaaryalayaantha saangitle 'rumaal' manun vichaaraanvan manun. Kaaryaalayaantha milun aek vaara pathori vorla thalaanthacha hothon. Prakruthicha balaanvna althra kotta jaana manun kalla nahi, konaali vichaaraalayi sankocha, kaaye manun vichaarna manunayin kalna. Akra varsha shaalaantha vaachalthemmayin utun panthojikada aeka bota dhakiviltha nahi. Kaaye karna? Bussanthasun uthraacha tikaana aeka saamoohik vyavastha hotha, aeka vaara theththacha jaavun halka hun yeyina. Dhusara vaara, bhojana velaantha (aeka ghantenthasun dheed ghante pathori) kalla boyeecha thalaantha jaavun paavumna manun aantha guslon, aekla khakhi nijaar, angarka gaalingitlatho palatha yevun mala dharun kaayki vichaarla, mala kaayin samjalni, tho Hindeentha bolatha hotha, mee mala kallatha Englishaantha (akravincha vaachlothon, theyin Tamizh dhwara, kevda English kallaasala?) bolatha hothon. Mala dharun odingun vorla thalaanthala thor adhikaarikada balangun jaavun kaayki saangitla. Thenaala mee kaaryalayaantha millathe kalala. Englishaantha vicharle, kaaye thumala, kalle baayaarla desaancha parcel askin pallasala, thumi kona manun thela kalna, thyaa kartha majakada balaagun alaaye, mantle. Mee maja vichaar saangitlon. Theni thyaala samjivle. Tho, Gyan Chand manun naanva, mala kalle balaangun jaavuna maaga asaacha thae tikaana dhaakivla. Mee thera varsha thae kaaryalayaantha hothon, tho sevtori mala sewa karatha hotha. Mee kaam sodun jaathaana radlaa pini. Himsa gaanva (chaar mahine) kartha paadha raksha paavul poora jaankun asaanvan karthan pannaas rupaye dhevun aeka shoe getlon, Bata naho, aeka Sindhi Shoes manaacha dhukaanantha getlon, varsha poora una molaala (?) vikaacha dukhaana, Pakistanaanthasun althe lokacha. Mee chaalaacha lakshanaala thae theththa theththa thond ugaduntaakla, sivan sutungela. Varumun kaappom manun Tamizhaantha aththa aggi saangthaatha, mukhyavini heththa alikada sarkar chaalivalthane. Thae kaalaantha Madraasaantha sarkar chaalivnaaraansa adhika chaangloopanaantha bolaala yeyina, paranthu theni - Sarvasri Rajaji, Kamaraj, Kakkan, Venkatraman, Subramaniam, Bhakthavathsalam, Manikkavelar, Bhoovarahan, vagairah - kaam karnaantha chaangloopana dhakhivtheela. English wale jaavun pandhrah varshacha holotha, prevention is better than cure manun mee vaachlothon. Thyaajaska dhone paadha rakshaayin adhika paataacha puda barora karaanvan maningitlon. Themma Delhi Tamil Sangam Connaught Place manaacha tikaana hotha, thora thora dukhaana, molayin thasacha. Kemmathirin aeka dhivasa Tamil chal chithra paayaa karthan ayiththa vaara paashte Regal Theatre jaayina - dhevulaala jaayaaska arnodhi loukara utun snaan karuntakun nigaanvan, 9 ghantela chithra aaramba honjaayila (Gopalan mannaara manthila, ayiththa vaara paashte sardarji aggi Gurudwarala jaathila, Christian loka aggin Churchaala jaathila, ami askin chal chithra paayaal jathon manun), pandhra dhivasaala aeka dhivasa Tamil Sangamaala jaavun arava pusthaka badhilingun yeyina. Thikkada jaathaana barun chapli sivnaara baslaasthila, aeklaakada maja paadha raksha kaadun dhaakivlon. Tho kaayki vichaarla, mala samjalni. Tho kaaye karlaa, shoe kaadun asa thasa mudhirivla, evdooska sivan sutlatha tikaana aggi paatka barun hungela. Pona rupaye hoila mantla, paise adhikacha (1962) vegla vaat naahi, tho shoe gaalingaala hoinaaska paatuntaklaa. Barora, kare mantlon. Sivthaan sivthaan mala kaayki vichaaratha hotha, mala kaaythrin samjalthrachaki jawab dhyaala, mee doska (doyee) alivatha hothon. Ardha ghanta jaala, sivlaampiri nankara pala pala karaala kaayki laavla, visthaacha kaadi jaalivun shoe vora aggin kaayki jalivlaa. Majakada dhevun paanch rupaye dhe mantla. Mala uchlun gaatla, baarah ane kotta, paanch rupaye kotta, mala udhanda adhika paise thae. Mee thyaajakada, pona rupayaa, baarah ane, manun sangatha shoe adikingatha aeka rupayecha nota thela dhyaala gelon. Tho kaayki bolatha konalki balaavla, aek kshanaantha saath aat dhane, thevdin chapli sivnaara yevungele. Vegla vaata naahi, paanch rupaye (bari vela, majakada hotha) dhevuntakun yevungelon. Thyaaja nanthara prevention is better than cure ka varumun kaappom ka, chappli gaalaala hoinaaska paatjori upayog karana, aththaayin thasacha. Maaga livaacha: Kiththeka vishaya livthaane manun maningna, paranthu, yathaartha, livloyen, kshama kara. Kevda chokkata chokkata lekha loka livthaatha, mee kaayki upayog naahitha lekha livthon. Amcha marathintha aek dhone ghoshte livuyaki manuncha. Thyaaja vina mala baaki vishayaantha thevda gyan naahi, thevdacha.

मी डेल्हीला गेलत॑ नवा. हिंदी बोलाल कळना. कोणीं बोलाच पोणावांटा समजना. कोणतरीन शिवा देलतर॑हीं कळना. दक्षिण भारत हिंदी प्रचार सभाच मध्यमा वाचल॑होतों म्हणून नाव॑. डाक विभागांत कामाला मिळ्ल॑होतों नौरोजी नगरांत॑ होतों. सरोजिनी नगर म्हणाच॑ ठिकाणांत्सून कार्यालयाला जायाला बस धराम॑. तेथसूनच निघल॑. भरून लोक॑ पंक्ती पंक्तीविणी ओठाकलसतील॑. एक अम्च॑ पटीसला वय॑ झालतो नित्य भीक घ्याला येईल॑. कोणतरीन पैसे दिलतर॑ हात उचलून आशीर्वाद करास्क॑ करेल॑. देईनातर॑ अरवेंत॑ वेड-वंकड॑ शिवा देईल॑. त्यज लोंक चोक्कोट कामांत होता. असलतरीन यो भीक घेत असेल॑. एक दिवस मी हात तोंड पुसींगाच फडकी काढींगून जायाला विसरूनगेलों. काय करणे ? ते नाहीतर॑ मला हात मोडलास्क॑. तेम्हा तेम्हा ते फडकीवाटे तोंड पुसींगाम॑. तोंड पळिचशी होतकी नाहीकी, फडकी अवश्य मळक॑ होईल॑. मागे थोर बज़ार होत॑. बस येयाला दहा पंध्रा निमिष होत॑. पंक्तींत मागे पुढे असणारांकडे सांगूनटाकून एक फडकीच दुकानाला गेलों. कर्चीफ पह्जे म्हणट्लों. दुकानवालाला समजल॑ नाही. हॅन्ड-कर्चीफ म्हणट्लों, हातावाटे तोंड पुसींगून दाखिवलों. काहीं प्रयोजन नाही. दुकानवाले अस्कीन पश्चिम पाकिस्थानांत्सून पळून अलतने. तेवढ॑ दुकानवालेहीं एकालेक सोयरीक॑. एवढ्यांत मझ॑ बस येऊनगेल॑. मी पळत (ल्हान वयेचकी) जावून बस वेघलों. कार्यक्रमाला आलों. हात पुसाच फडकी पह्जकी. एक नव॑ डस्टर माहींगट्लों. पंढ्र, बेष होत॑. ते दिवस लोटूनटाकलों. कार्यालयांत सांगीट्ले, "रुमाल" म्हणून विचारांव॑ म्हणून. कार्यालयांत मिळून एक वार पतोरी व॑रल॑ तळांतेच होतों. प्रकृतीच बलावणे आलतर॑ कोठ जाणे म्हणून कळ्ल॑ नाही. कोणालीन विचारालाहीं संकोच॑. काय म्हणून विचारणे म्हणूनीं कळना. अक्रा वर्ष साळेंत वाचलतेम्हाहीं उठून पंतोजीकडे एक बोट दाखिवलते नाही. काय करणे ? बस्सांत्सून उतराच ठिकाणी एक सामूहिक व्यवस्था होत॑. एक वार तेथच जाऊन हलक॑ होऊन येईन॑. दुसर॑ वार॑ भोजनाच वेळांत (एक घंटेंत्सून दीड घंटे पतोरी) खाले भोईच तळांत जाऊन पाव्हूम्हणे म्हणून आंत घूंसलों. एक खाकि निजार अंगरखा घालींगट्लातो पळत येऊन मला धरून कायकी विचारला. मला कायीन समजल नाही. तो हिंदुस्थानी बोलत होता. मी, मला कळ्ळ्ते इंग्ळीषांत॑ (अक्रावींच वाचलों, तेईन तमिळ द्वारा. केवढे इंग्ळीष कळ्ळसेल॑ ?) बोलत होतों. मला धरून ओढींगून (होढींगून) व॑रल॑ तळांतल॑ थोर अधिकारीकडे बलाईंगून जाऊन कायकी सांगिट्ला. तेनाला मी कार्यालयांत मिळ्ळते कळना. इंग्ळीषांत विचारले, "काय तुम्हाला कळल॑, बाह्येरल॑ देशाच पार्सल अस्कीन पडलसेल॑, तुम्ही कोण म्हणून तला कळणा. त्या करतां मझकडे बालाईंगून आलाहे" म्हणट्ले. मी मझ॑ विचार सांगिट्लों. तेनी तला समजिवले. तो, ग्यानचंद म्हणून नाव, मला खाले बलाईंगून जाऊन मागे असाच ते ठिकाण दाखिवला. मी तेरा वर्ष ते कार्यालयांत होतों. तो शेवटोरी मला सेवा करत होता. मी काम सोडून जाताना रडलापणीं. हिंस॑ गांवा (चार महिने) करतां पाद-रक्षा पाऊल पूरा झांकून असांव॑ करतां पन्नास रुपे देऊन एक षू घेट्लों. बाटा नहो, एक "सिंधी षूस" म्हणाच दुकानांत घेट्लों. वर्ष पूरा उणे मोलाला (?) विकाच दुकान. पाकिस्थानांत्सून आलते लोकच॑. मी चालाच लक्षणाला ते तेथ तेथ तोंड उघडूनटाकल॑, शिवणे सुटूनगेल॑. "वरुमुन काप्पोम" म्हणून तमिळांत अत्ता-अग्गीन सांगतात॑. मुख्यविणी हेथ॑ अलीकडे सरकार चालिवलतेने. ते काळांत मद्रासांत सरकार चालिवणारांस अधीक चांगूळपणांत बोलाल येईना. परंतू तेनी (सर्वश्री राजाजी, कामराज, कक्कन, वेंकटरामन, सुब्रमण्यम, भक्तवत्सलम, माणिक्कवेलर, भूवराहन वगैरा) काम करणेंत॑ चांगूळपण॑ दाखिवतील॑. इंग्ळीषवाले जाऊन पंध्रा वर्षेच झाल्होत॑. Prevention is better than cure म्हणून मी वाचल॑होतों. त्यजस्क॑ दोन पाद-रक्षाईं अधीक फाटाचपुढे (पाटाचपुढे) बरोर करांव॑ म्हणींगट्लों. तेम्हा "डेल्ही तमिल संघम" कॉणाट-प्ळेस म्हणाच ठिकाणंत॑ होत॑. थोर थोर दुकान, मोलीं तसेच॑. केम्हातरीन एक दिवस तमिळ चलचित्र पाह्याकरतां अयितवार पाष्टे रीगल थियेटर जाईन॑. देऊळाला जायास्क॑ अरुणोदि लोक्कुर उठून स्नान करूनटाकून निघाम॑. 9 घंटेला चित्र आरंभ होऊनजाईल॑. (गोपालन म्हणणार म्हणतील॑, अयितवार पाष्टे सर्दारजी अग्गीन गुरुद्वाराला जातील॑, क्रिस्ट्यन लोके अग्गीन चर्चाला जातील॑, अम्ही अस्कीन चलचित्र पाह्याला जातों म्हणून). पंध्रा दिवसाला एक दिवस तमिळ संघमाला जाऊन अरव॑ पुस्तक बदलींगून येईन॑. तिकड॑ जाताना भरून चप्पलि शिवणार बसलसतील॑. एकलाकडे मझ॑ पाद-रक्षा काढून दाखिवलों. तो कायकी विचारला. मला समजल नाही. तो काय करला, षू काढून अस॑ तस॑ मुदरिवला. एवढूस्क॑ शिवणे सुटलते ठिकाण अग्गीन फाटक॑ भरून होऊनगेल॑. पोणा (पौणे) रुपे होईल म्हणट्ला. पैसे अधीकच (1962) वेगळ॑ वाट नाही. तो षू घालींगाला होईनास्क॑ फाटूनटाकला. बरोर कर म्हणट्लों. शिवतां शिवतां मला कायकी विचारत होता. मला कायतरीन समजलतरेचकी जवाब द्याला. मी डोस्के (डोई) हलिवत होतों. अर्ध घंटे झाल॑. शिवलांपिरी नखर॑ पळ-पळा कराला कायकी लावला. विस्ताच काडी जळिवून षू व॑र अग्गीन कायकी जळिवला. मझकडे देऊन पांच रुपे दे म्हणट्ला. मला उचलून घाट्ले. बारा अणे कोठे पांच रुपे कोठे. मला उदंड अधीक पैसे ते. मी त्यजकडे पोणा (पौणे) रुपे बारा अणे म्हणून षू अडिकिंगत एक रुपेच नोट तला द्याला गेलों. तो कायकी बोलत कोणालकी बलावला. एक क्षणांत सात आठ दने, तेवढीन चप्पली शिवणार येऊनगेले. वेगळ॑ वाट नाही, पांच रुपे (बरी वेळ, मझकडे होत॑) देऊनटाकून येऊनगेलों. त्यज नंतर॑ "prevention is better tha cure" का "वरुमुन काप्पोम" का चप्पली घालाला होईनास्क॑ फाटजोरी उपयोग करणे. अत्ताईं तसच॑. मागे लिव्हाच॑ : कित्येक विषय लिव्हताने म्हणून म्हणींगणे. परंतू, यथार्थ लिव्हल्होयें. क्षमा करा. केवढ॑ चोक्कोट चोक्कोट लेख लोक॑ लिव्हतात॑, मी कायकी उपयोग नाहीते लेख लिव्हतों. अम्च॑ मराठींत॑ एक दोन गोष्ट लिव्हुयाकी म्हणूनच॑. त्यज विना मला बाकी विषयांत तेवढे ज्ञान नाही, तेवढच॑.